Цифрландыру біздің заманымызда әлденеше уақыттан бері сән сөзі болып қалмады — бүгінде бұл экономикаың дамуының, бизнестің трансформациясының және қоғамдық үдерістердің өзгеруінің негізгі факторы. Серпінді дамып келе жатқан экономикасы мен шетел жетістікті цифрлық бастамалары бар ел ретінде Қазақстан елеулі өзгерістердің табалдырығында тұр.
Цифрландыру қандай перспективалар ашады, ол экономикаға қалай әсер етеді және жақын болашақта қандай сын-тегеуріндер бізді күтіп тұр деген мәселелер туралы біз экономика саласындағы PhD докторы Қадыров Берік Қайыпқанұлымен әңгімелестік.
Цифрлық RUM редакциясы:
Сәлеметсіз бе, Берік Қайыпқанұлы! Ең алдымен әңгімеге уақыт бөлгеніңіз үшін алғыс білдіреміз. Біздің сұхбатымыз ресми емес және қабылдауға жеңіл болуын қалаймыз, сондықтан сұрақ-жауап форматын таңдадық. Бұл тәсіл маңызды тақырыптарды ыңғайлы және түсінікті түрде талқылауға мүмкіндік береді, ал оқырмандарымыз үшін әңгімені қадағалау оңайырақ болады.
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Иә, әрине, шақырғаныңыз үшін рахмет. Мен цифрландыру мәселелерін талқылауға әрқашан қуаныштымын, өйткені бұл бүгінде еліміздің әрбір тұрғынын қозғайтын негізгі тақырыптардың бірі.
Цифрлық RUM редакциясы:
Керемет! Басты мәселеден бастайық. Сіздің пікіріңізше, бүгінде Қазақстан экономикасының цифрландыру деңгейі қалай көрінеді?
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Қазақстан цифрлық трансформацияның маңызды кезеңінде тұр. Соңғы бес жыл ішінде көп нәрсе өзгерді: ҚР Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің деректері бойынша, мемлекеттік қызметтердің 93%-дан астамын онлайн алуға болады — бұл халықаралық стандарттарға сай деңгей. Қазақстан онлайн қызметтер индексі (OSI) бойынша әлемдегі алғашқы 10 елдің қатарына кіреді.
Бизнес туралы айтатын болсақ, бұл бағыт өте перспективалы көрінеді. Қазақстанда цифрлық технологиялар әлденеше уақыт бұрын енгізіле бастады, және олардың тереңірек қолданылуына, әсіресе жеке сектордағы, зор мүмкіндіктер бар. Бүгінде көптеген компаниялар клиенттермен жұмыс істеу мен ішкі есепке арналған онлайн-сервистер мен цифрлық құралдарды пайдалана бастады, және бұл біртіндеп дағдылар мен бизнеске деген көзқарастарды өзгертуде. Жақын жылдары цифрландыру кәсіпкерлік дамуын нақты жеделдетіп, көптеген компаниялар үшін жұмысты жеңілдететінін көретін сияқтымыз.
Цифрлық RUM редакциясы:
Қазақстан экономикасын дамытудағы цифрландырудың рөлін қалай көресіз?
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Қазақстан экономикасын дамытудағы цифрландырудың рөлі оның өнімділік пен бәсекеге қабілеттілікті арттырудың негізгі қозғаушы күші болуында, мемқызметтер мен қаржыға қол жетімділікті жеңілдетуінде, IT-сектор мен экспорт дамуын ынталандыруында, бизнестің шығындарын төмендетуінде, жаңа мамандықтардағы жұмыспен қамтуды кеңейтуінде және елдің жаһандық цифрлық экономикаға интеграциялануына мүмкіндік беруінде жатыр.
McKinsey Global Institute зерттеулері көрсеткендей, цифрлық технологияларды кешенді енгізу дамушы елдердің ЖІӨ-не 2030 жылға дейін бірнеше пайыз қосуға қабілетті — базалық сценарий бойынша бұл шамамен 4–6%, ал егер неғұрлым оптимистикалық жол бойынша жүрсек, көрсеткіштер одан да жоғары болуы мүмкін. Қазақстан үшін бұл қолайлы жағдайларда 12–18 миллиард доллар қосымша құндылықтың ықтимал әсерін білдіреді.
Цифрландыру нағыз мультипликатор ретінде жұмыс істейді: ол тек қолданыстағы үдерістерді автоматтандырып қана қоймай, сонымен қатар бизнес үшін жаңа мүмкіндіктер жасайды. Жақсы мысал – Kaspi.kz. Бүгінде бұл енді тек банк ғана емес.
Цифрлық RUM редакциясы:
Қазақстанның қай салалары цифрландырудан ең үлкен пайда көреді?
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Менің пікірімше, цифрландырудан Қазақстанда қазіргі кезеңде ең үлкен пайда көретіндер — қызмет көрсету саласы мен қаржы секторы, мұнда онлайн-сервистер, финтех және қолма-қол ақшасыз есептесулер белсенді дамуда.
Болашақ туралы айтатын болсақ, Қазақстанда цифрландырудан ең үлкен пайда көретіндер — «4.0 өнеркәсіп», ақылды технологиялар мен дәлдікті егіншілікті енгізу арқылы өнеркәсіп пен агроөнеркәсіп кешені болады.
Цифрлық RUM редакциясы:
Берік Қайыпқанұлы, цифрландыру Қазақстандағы шағын және орта бизнеске қандай артықшылықтар әкеледі?
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Цифрландыру Қазақстандағы ШОБ үшін шығындарды төмендетіп, нарықтарды кеңейтеді: мысалы, Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің деректері бойынша, шағын бизнестің онлайн-сату үлесі 2023 жылы 30%-дан астамға өсті.
Электрондық сервистерді енгізу (e-commerce, QR-төлемдер, онлайн-бухгалтерия) кәсіпкерлерге әкімшілендіруге 20–25% уақытты үнемдеуге мүмкіндік береді және бүкіл ел бойынша клиенттерге қол жетімділікті жеделдетеді.
Цифрландыру бүгінде мүмкіндіктерді теңестіру құралы ретінде қызмет етеді: Семейдегі шағын фирма заманауи цифрлық құралдар арқасында Алматыдан келген ірі корпорациялармен сәтті бәсекелесе алады.
Цифрлық RUM редакциясы:
Берік Қайыпқанұлы, қазақстандық кәсіпкерлерді цифрлық шешімдерді белсендірек енгізуге не ынталандыра алады?
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Ол үшін кешенді көзқарас қажет.
Бірінші, білім беру мен кеңес беру. Көптеген кәсіпкерлер цифрландыру қандай мүмкіндіктер беретінін әлі толық түсінбейді. Сондықтан бизнес үшін цифрлық сауаттылық бағдарламалары, семинарлар, шеберлік сабақтары және технологияларды енгізудің нақты мысалдарын көрсететін тәлімгерлік маңызды.
Екінші, қаржылық қолдау. Мемлекетке толығымен сенуге болмайды, ірі компаниялар мен корпоративті инвесторлар маңызды рөл атқара алады. Олар ШОБ үшін цифрлық шешімдерді енгізуді ішінара субсидиялай алады, технологиялар дамыту мен үдерістерді жаңғыртуға қаржы салып. Сол арқылы кәсіпкерлер осы шешімдерді кең пайдалануды қамтамасыз етеді, ал инвесторлар жазылымдардан, сервистік қызмет көрсетуден немесе енгізілген технологиялардың табысынан ұзақ мерзімді дивидендтер алады. Бұндай көзқарас шағын бизнес үшін тәуекелдерді азайтып, жаңа құралдармен тәжірибе жасауға ынталандырады, сонымен қатар технологиялық дамуға арналған тұрақты экожүйе құрады.
Үшінші, экожүйе құру. Елде технопарктер мен акселераторлар бар, бірақ олардың шағын бизнес үшін тартымдылық орталықтары болуы маңызды. Кәсіпкер өзінің жанында сәтті мысалдарды көргенде, әріптестерімен тәжірибе алмасқанда және менторлардың қолдауын алғанда, цифрлық өзгерістерге баруға оңайырақ шешім қабылдайды.
Төртінші, реттеуді жеңілдету. Цифрлық жобаларға қажетті барлық рұқсаттарды алуда «бір терезе» принципі инновацияларды енгізуді айтарлықтай жеделдетер еді, идеядан жүзеге асыруға дейінгі жолды қарапайым және мөлдір етіп.
Тірі мысал. Кәсіпкер әдеттегі мәселеге тап болады: қандай да бір тауар өндіру көп қолмен еңбекті талап етеді, ал шығаруды кеңейту қиын және қымбат. Қалыпты бизнес тұрғысынан бұл тар жер — өндіріс тиімсіз, ал тауардың соңғы бағасы жоғары. Егер осы үдеріске техникалық ойлау қабілеті бар маман қосылса, ол цифрлық шешім немесе автоматтандыруды ұсына алады, ағындық өндіріс іске қосып, үдерістерді оңтайландыра алады. Екі жақ та ұтады: кәсіпкер жаппай шығару арқасында өнімі үшін әділ баға алады, ал IT-компания цифрлық шешімді қолдау мен жазылымнан тұрақты табыс алады, бұл әзірлеуші үшін де, бизнес үшін де экономикалық тұрғыдан тиімді.
Цифрлық RUM редакциясы:
Берік Қайыпқанұлы, цифрландыру Қазақстанның қарапайым азаматтарының өміріне қалай әсер етеді? Адамдар технологиялар олардың жұмыс орындарын алып қалады деп қорқамай ма?
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Бұл өте маңызды сұрақ, және оған теңдестірілген көзқараспен қарау керек. Тарих көрсетеді: технологияларды енгізу жаппай жұмыссызлықты білдірмейді — керісінше, экономика өсуі әдетте еңбек нарығының кеңеюімен қатар жүреді. Цифрлық шешімдер бұрын көп уақыт алатын күнделікті тапсырмаларды өз мойнына алады және адамдарды неғұрлым күрделі, шығармашылық және біліктілікті талап ететін жұмыстарға босатады.
Цифрландыру жаңа мамандықтардың пайда болуын ынталандырады — деректер талдаушылары, киберқауіпсіздік мамандары, автоматтандырылған жүйелер әзірлеушілері, робототехника инженерлері және т.б. Бұл бағыттар белсенді дамуда, және адамдар үшін дәстүрлі мамандықтармен шектелмей, заманауи салаларда мансап құру мүмкіндіктері пайда болуда.
Әрине, сын-тегеуріндер қалуда: ұрпақтар арасындағы цифрлық алшақтық, киберқауіпсіздік мәселелері, технологияларға тәуелділік. Бірақ дұрыс және ойластырылған көзқараспен цифрландыру қауіп емес, азаматтар үшін сенімді көмекші болады — өмір сапасын жақсартады, уақыт үнемдейді, табыс табу мен кәсіби өсу үшін жаңа мүмкіндіктер жасайды.
Цифрлық RUM редакциясы:
Цифрлық экономикаға кадрлар дайындаудағы білім беру жүйесінің рөлі қаншалықты маңызды?
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Білім беру — цифрлық трансформацияның іргетасы. Біліктілікті IT-кадрларсыз тіпті ең батыл жоспарлар тек қағазда қалу қаупі бар. Жақында тамыздағы конференцияда білім және ағарту министрі ел мектептерінде «Информатика» және «Цифрлық сауаттылық» курстары арқылы жасанды интеллектті зерттеу элементтері кезең-кезеңімен енгізілетінін атап өтті.
Сонымен бірге алаңдаушылықтар бар: бұл бастама кейбір элективті курстарға ұқсас ресми пәнге айналып, оқушылар оны қосымша жүктеме ретінде ғана қабылдамай ма? Мұнын болдырмау үшін декларативті көзқараспен шектелмей, мұғалімдерді дайындау жүйесін құру, сапалы оқу материалдарын және оқушыларға алған білімдерін нақты өмірде қолдануға мүмкіндік беретін тәжірибе-бағдарлы тапсырмаларды қамтамасыз ету маңызды.
Университеттерде күшті тәжірибелік базасы бар заманауи IT-факультеттер құру маңызды. Өнеркәсіптен тәжірибешілер-оқытушыларды тарту, халықаралық және қазақстандық технологиялық компаниялармен серіктестік дамыту, оқытуға Coursera, JetBrains Academy, Oracle Academy сияқты платформаларды интеграциялау қажет. Бұл студенттердің салаың нақты құралдарымен бірден жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Ересектерге арналған қайта дайындық бағдарламаларына ерекше көңіл бөлу керек. Көптеген мамандықтар трансформацияланып жатыр, және адамдарға жаңа цифрлық дағдыларды игеру арқылы өзгерістерге бейімделуге көмектесу маңызды.
Цифрлық RUM редакциясы:
10–15 жылдан кейін Қазақстан экономикасын қалай көресіз?
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Мен эволюциялық трансформацияланған экономиканы көремін. Халықаралық консалтингтік агенттіктердің болжамдары бойынша, 2040 жылға қарай дамушы елдердің ЖІӨ-ндегі IT-сектордың үлесі 5–7%-ға дейін өсуі мүмкін. Қазақстан үшін бастапқы позициялар мен цифрландыруға белсенді инвестицияларды ескерсек, қазіргі 2%-дан 5–6%-ға дейінгі өсуді күту реалистикалық. Бұл жүздеген мыңдаған жаңа жұмыс орнын құрып, технологиялық стартаптар үшін мүмкіндіктер ашады.
10–15 жылдан кейінгі Қазақстан экономикасы неғұрлым тұрақты, өзін-өзі қамтитын және технологиялық болып көрінуі керек. Ол үшін барлық салаларда тұрақты даму принциптерін енгізуді жеделдету, цифрландыру мен жасанды интеллект мүмкіндіктерін максимальды пайдалану маңызды.
Басымдық елдің ішінде өмір үшін маңызды тауарлар мен қызметтерді негізінен өндіруге беріледі, бұл сыртқы факторларға тәуелділікті азайтып, ұлттық қауіпсіздікті нығайтуға мүмкіндік береді. Ауыл шаруашылығын дамыту мен су ресурстарын тиімді басқаруға ерекше назар аудару керек, олар перспективада тек Қазақстан үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін стратегиялық маңызды болады.
Маңызды шарт — еліміздің бірыңғай экономикалық қаңқасын қалыптастыратын нығыз өңіраралық және салааралық байланыстарды қамтамасыз ету болып табылады. Бұл ұлттық экономиканың ұзақ мерзімді өсуі мен бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге қабілетті үздіксіз және тұрақты өндірістік циклдің негізін құрады.
Цифрлық RUM редакциясы:
Рахмет, Берік Қайыпқанұлы, қызықты және мазмұнды сұхбат үшін. Жұмысыңызда одан әрі табыстар тілейміз!
Қадыров Берік Қайыпқанұлы:
Сіздерге рахмет, өз ойларыммен бөлісуге қуаныштымын.
Дисклеймер
Бұл материал тек ақпараттық сипатқа ие. Сұхбат берушінің пікірлері оның жеке көзқарасын білдіреді және мемлекеттік органдардың немесе «Цифровой RUM» редакциясының ресми ұстанымы болып табылмайды. Берілген ақпарат заңдық, қаржылық немесе инвестициялық кеңес болып саналмайды.