2025.10.10
Қайнар көзі: Қазақстан Республикасы Жасанды интеллект және цифрлық даму министрлігі
SANA-1 жобасы – Қазақстанның ғарыш ғылымы тарихындағы ең маңызды оқиғалардың бірі ретінде 2025 жылдың қазанында Астанада аяқталды. Бұл эксперимент еліміздің ғарыш зерттеулері саласындағы жаңа кезеңнің басталғанын білдіреді, әсіресе әйелдердің STEM салаларындағы рөлін күшейтуге бағытталған.
SANA-1 жобасының мақсаты мен ерекшеліктері
SANA-1 эксперименті Астанадағы Ұлттық ғарыштық зерттеулер мен технологиялар орталығында 10 күн бойы жүзеге асырылды. Жобаның басты ерекшелігі – ғарыш экипажына төрт әйел инженер мен зерттеушінің қатысуы болды: Юлия Бакирова (экипаж командирі), Асем Куандық, Дарья Комарова және Линара Жадыгерова. Олар арнайы жасалған жерүсті ғарыш кемесінің симуляторында толық оқшауланған жағдайда тәулік бойы сегіз сағат ұйықтап, күніне бір-екі сағат ғана бос уақыт алды.
Ғылыми бағдарламаны ҚБТУ-дың Жасанды интеллект зертханасының басшысы, психология ғылымдарының кандидаты, доцент Алина Гуторева жетекшілік етті. SANA-1 миссиясының негізгі мақсаты оқшаулану кезіндегі адамның когнитивтік, физиологиялық және эмоционалдық бейімделуін зерттеу болды.
Эксперимент барысы мен ғылыми зерттеулер
Экипаж мүшелері күн сайын медициналық, физиологиялық, психологиялық сынақтардан өтті, оның ішінде ЭКГ тексерулері, талдаулар, COVID-тесттер жасалды. Зерттеушілер когнитивтік және мінез-құлықтық эксперименттерді орындап, капсуланың инженерлік жүйелерін бағалады. Әр қатысушы жеке ғылыми тапсырмаларды орындады: топырақсыз микрогриндерді өсіру, температура мен қысымды өлшеу құрылғыларын жинақтау, капсуланың жылу картасын жасау.
Дарья Комарованың айтуынша, күндіз алты сағат бойы олар ми қызметін тіркейтін құлаққаптар киіп, назар мен релаксация деңгейлерін жазып отырды. Смарт-сағаттар арқылы олардың жағдайы үздіксіз бақыланды. SANA-1 тобы әйелдер көшбасшылығы, эмпатия мен бір-бірін қолдау оқшаулану кезіндегі экипаж тұрақтылығының маңызды ресурсы бола алатынын көрсетті.
Гендерлік теңдік пен ғылымдағы әйелдер
Бүгінде әлемдегі ғарышкерлердің шамамен 12,5%-ы ғана әйелдер. SANA-1 жобасы Қазақстанның ғылым мен технология салаларындағы гендерлік теңдікті дамытуға қосқан маңызды үлесі болып табылады. Эксперименттің өткізілуі Бүкіләлемдік ғарыш апталығымен (4-10 қазан аралығында) тұспа-тұс келді, ал биылғы тақырып «Living in Space» (Ғарыштағы өмір) деп аталды.
Алина Гуторева атап өткендей, оқшаулану жағдайында әйелдердің динамикасы ғарыш психофизиологиясының ең аз зерттелген салаларының бірі болып қала береді. SANA-1 командасы әйелдердің ұзақ мерзімді миссияларға белсенді қатысуына арналған бағдарламаларды дамытуға ықпал етеді.
Тоқтар Әубәкіров пен ұрпақтар сабақтастығы
Эксперименттің аяқталу рәсімі 2025 жылдың 10 қазанында өтті. Дәл осы күні, 34 жыл бұрын Тәуелсіз Қазақстанның тұңғыш ғарышкері, халық қаһарманы, авиация генерал-майоры Тоқтар Әубәкіров ғарыштық сапарын аяқтаған еді. Шара барысында ол тәжірибесімен бөлісіп, психологиялық тұрақтылық, топтық жұмыс пен өз күшіне сенудің маңыздылығын атап өтті.
1991 жылдың 2 қазанында Тоқтар Әубәкіров Байқоңыр ғарыш айлағынан Союз ТМ-13 кемесінде ұшып, сегіз күн бойы орбитада болды. Ол МиГ-29К ұшағында Қазан теңізіндегі авиатасымалдағыштан алғаш ұшқан және Солтүстік полюсті қиып өткен кезде екі рет отын құйдырып алып, тоқтаусыз ұшуды орындаған КСРО-дағы алғашқы ұшқыш болды.
SANA-1 нәтижелері мен болашақ перспективалары
Салтанатты рәсімнің соңында ҰҒЗТО басқарма төрағасы Марат Жәнікеев SANA-1 эксперimentіне қатысушыларға дипломдар табыстады. Алынған деректер оқшаулану кезінде психофизиологиялық жағдайды бақылау жүйелерін және ұлттық ғарышкерлерді даярлау бағдарламасын әзірлеуге негіз болады. Сондай-ақ күйзеліс кезінде төзімділікті арттыру туралы әдістемені жасауға және ұзақ уақыт бойы ғарышта болуға арналған капсуланы жобалауға септігін тигізеді.
Зерттеу нәтижелері Space Days Kazakhstan және COPUOS сынды халықаралық конференция мен форумда, сондай-ақ ғылыми жарияланымдарда ұсынылады. SANA-1 жобасы ғылым, білім және қоғамның дамуына айтарлықтай үлес қосып, экстремалды жағдайдағы адам психологиясы, бейімделуі мен когнитивтік тұрақтылығын зерттеудің жаңа тәсілдерін қалыптастырады.
Қорытынды: Қазақстан SANA-1 жобасы арқылы өз ғарыштық зерттеулер әлеуетін нығайтып, жастарды STEM бағыттарына тартуға және әйелдердің ғылымдағы рөлін күшейтуге бағытталған маңызды қадам жасады. Бұл эксперимент болашақ ғарыштық миссияларға дайындық пен пәнаралық ғылыми ынтымақтастық мәдениетін нығайтуға ықпал етеді.
Мүмкін сізге қызықты болар:
- Қара тесіктер құпияларды ашады: 2025 жылдың ең үлкен жаңалықтары туралы біліңіз!
- Қытай және жаһандық робототехника жарысы
- Бизнеске арналған бұлтты технологиялар: оның неге пайдалы екенін біліңіз
Дереккөздер:
- Қазақстанда әйелдер ғарыш экипажының қатысуымен алғашқы “SANA-1” эксперименті аяқталды – ҚР Жасанды интеллект және цифрлық даму министрлігі
- All-Female Crew Concludes Kazakhstan’s First Space Simulation Project – The Astana Times
- All-female SANA-1 crew completes isolation experiment in Astana – Kazinform
- Kazakhstan Launches First All-Female Space Isolation Experiment SANA-1 – The Astana Times
Ескертпе: Осы материал ашық дереккөздерде орналастырылған ақпарат негізінде дайындалған және тек ақпараттық-анықтамалық сипатта болып табылады. Ұсынылған мәліметтер ресми қорытынды болып табылмайды және құқықтық, қаржылық немесе басқа кәсіби кеңес ретінде қарастырылмауы керек. Жарияланым жарнамалық сипатта емес. Сауда белгілерінің, брендтердің және ұйымдардың атауларының аталуы тек ақпараттық сипатта болып табылады және олардың ілгерілетуін немесе мақұлдауын білдірмейді.